Op 18 oktober 2023 heeft de gemeente Utrecht een aanbestedingsprocedure uit gezet voor onderzoeken en ingenieursdiensten.
Om het aantal inkoophandelingen te beperken, de kwaliteit van de ingenieursproducten en de rechtmatigheid van hun inkoop te borgen en om voortvarend aan de slag te kunnen blijven, is door de gemeente gekozen om een Raamovereenkomst af te sluiten met drie partijen die de komende jaren in de behoefte aan Ingenieursproducten voor het Wervengebied zullen voorzien. De geraamde waarde van deze kosten voor onderzoek en ingenieursdiensten is: €15.000.000,- exclusief btw.
Volgens de gemeente werken de zogenoemde bentonietzakken als tijdelijke maatregelen om de muur de ondersteunen niet meer goed. De jutezakken gevuld met bentonietkorrels, wat een soort klei is, worden daarom vervangen. De groutzakken zijn van een soort beton en verpakt in plastic.
Een kluismuur is een constructie als er geen werf is, niet overal langs de grachten liggen deze werven namelijk. Als een werfkelder direct aan het water ligt spreken we van een kluismuur.
“In 2019/2020 bleek dat op een aantal plekken langs de Kromme Nieuwegracht en Drift geen vaste zandlaag onder de fundering van de kluismuur aanwezig was”, schrijft gemeente in een wijkbericht. De jutezakken met bentonietkorrels waren toen voor een paar jaar een tijdelijke oplossing voor ondersteuning van de kluismuur.
Geen beweging in de muren
De kluismuren worden iedere maand met metingen in de gaten gehouden. En die geven aan dat er geen beweging in de muren zit. Wel kwam uit een periodieke inspectie naar voren dat op een van de plekken de bentonietzakken hun werk niet meer goed deden. “Daarom hebben we ook de andere locaties geïnspecteerd waar deze zakken lagen. Ook op deze plekken blijkt dat deze aan vervanging toe zijn”, schrijft de gemeente.
De zakken als extra ondersteuning zijn dus tijdelijk, want uiteindelijk worden de muren definitief hersteld. In maart bleek dat het herstel van de kluismuren en kelders aan de Kromme Nieuwegracht en de Drift met vier tot zes maanden is vertraagd. Ook vallen de werkzaamheden duurder uit, zo’n 150.000 euro. Het herstel moet aan het eind van het eerste kwartaal van 2024 beginnen.
De vertraging van de werkzaamheden was de zoveelste tegenvaller binnen het project wal- en kluismuren. Meerdere keren bleek al dat er te weinig geld was gereserveerd voor de werkzaamheden en ook de communicatie tussen de gemeente en de eigenaren van werfkelders alles behalve vlekkeloos verloopt. Voorlopig is er een regeling waarmee eigenaren en de gemeente allebei een deel van de kosten betalen.
Utrecht nam de afgelopen jaren al meerdere maatregelen om zwaar verkeer te weren in straten waaronder eeuwenoude werf- en straatkelders liggen. Zo mag bijvoorbeeld het maximale gewicht op een as met twee wielen (aslast) niet boven de 2 ton uitkomen.
Er werden ook paaltjes geplaatst zodat brede voertuigen niet meer in de straten langs de grachten kunnen komen. Onafhankelijk onderzoek wees eerder uit dat zwaar verkeer veel schade heeft aangericht aan de kelders.
Verkeerstellingen
Volgens de gemeente blijkt uit verkeerstellingen en waarnemingen dat de verschillende maatregelen helpen het te zware verkeer terug te dringen, maar ook dat niet iedereen zich nog aan de regels houdt. Vorig jaar werden 65 chauffeurs met een te zware vrachtwagen bekeurd.
De gemeente overlegt met het Openbaar Ministerie over het ophangen van camera’s die aan de hand van kentekens vrachtwagens herkennen. De chauffeur die het vrachtwagenverbod negeert, krijgt automatisch een boete van 100 euro.
De boete kan afhankelijk van de aslast oplopen tot 1100 euro. ,,Daarvoor moet het voertuig wel worden gewogen’’, aldus een woordvoerder van de gemeente. Als het OM akkoord gaat, kunnen de camera’s dit najaar worden opgehangen.
Autovrij
Om schade door te zwaar verkeer zoveel mogelijk te voorkomen worden binnenkort ook een vrachtwagenverbod ingevoerd en paaltjes geplaatst in de Schoutenstraat en de Lange en Korte Smeestraat. Personenauto’s en bestelauto’s mogen op bepaalde tijden nog wel rijden in de Schoutenstraat. De kelders onder de Ganzenmarkt worden beschermd door de Ganzenmarkt autovrij te maken.
De binnenstad van Utrecht kent ruim 950 straat-, brug- en werfkelders. De gemeente wil een duidelijk beeld van de kelders hebben en inzichtelijk hebben hoe ze lopen. Om duidelijk te krijgen hoe de kelders het beste ingemeten kunnen worden, voerde Geomaat een pilot uit. Het bedrijf bracht vier werfkelders van binnen en buiten in kaart met een 3D-handscanner en statische scanner. Deze informatie verwerkte het bureau in de Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT), de nieuwe digitale kaart van Nederland.
Gedurende het project heeft het bedrijf samen met de gemeente gekeken naar wat het verschil is in de ingewonnen data met de twee scanners. “Het grootste verschil is dat de puntdichtheid met de statische scanner hoger is. Daarentegen kom je met de handscanner gemakkelijker op plaatsen waar het voor de statische scanner wat lastiger is. Ook wanneer de data verwerkt moet worden in de BGT, kan de handscanner prima ingezet worden”, zo schrijft het bedrijf op zijn website.
3D-omgeving
Uiteindelijk wil de Utrechtse gemeente alle werfkelders en omgeving in kaart hebben en presenteren in een 3D-omgeving. Volgens Geomaat is dit nog volop in ontwikkeling, maar moet het uiteindelijk leiden naar een bron waar je toegang hebt tot allerlei data over een kelder. “Naar aanleiding van deze pilot hebben wij de gemeente geadviseerd over de beste inwin- en verwerkmethodes.”
Magazijn De Zon, op de hoek van de Oudegracht en Choorstraat, heeft negen middeleeuwse werfkelders. Deze eeuwenoude werfkelders worden verstevigd en waterdicht gemaakt. Dit gebeurt binnen in de kelders, maar ook vanaf de bovenkant. Hiervoor wordt de straat open gegraven. De straat blijft toegankelijk met loopplanken. Het herstel van deze middeleeuwse werfkelders kan vanaf de straat goed gevolgd worden.
Het herstel van de werfkelders is deze week gestart en duurt ongeveer een jaar. Het werk schuift telkens een stukje op: elke keer worden één of twee kelders tegelijk hersteld. De werfkelders aan de Oudegracht zijn het eerst aan de beurt.
Warmteleiding vervangen
Vanaf oktober dit jaar herstelt de gemeente ook de walmuur en werf tussen de Stadhuisbrug en Bezembrug. Tegelijk met deze werkzaamheden vervangt Eneco de warmteleiding. De nieuwe walmuur wordt gebouwd op de plek waar nu de tijdelijke damwand zit. Deze werkzaamheden zijn in mei 2024 klaar.
De werfkelders tussen de Bezembrug en Stadhuisbrug ontstonden in de Middeleeuwen. Op de huidige werf stond hier van de 14e tot en met de 17e eeuw een rij huizen. Deze rij huizen werd de Snippenvlucht genoemd. Drie eeuwen geleden werden de huizen gesloopt zodat er meer ruimte kwam voor de vaart.
De werkzaamheden aan de werven zijn onderdeel van het programma Wervengebied. Per jaar worden zo’n 35 werfkelders en 100 meter walmuur hersteld.
De negen middeleeuwse werfkelders van Magazijn De Zon worden de komende tijd verstevigd en waterdicht gemaakt. Dat wordt gedaan in de kelders zelf, maar ook vanaf de bovenkant van de keldergewelven. Voor de werkzaamheden aan de bovenkant moet de straat worden opgebroken, maar er worden loopplanken geplaatst zodat de straat wel toegankelijk blijft.
De werkzaamheden aan de kelders van Magazijn De Zon gaan ongeveer een jaar duren, waarbij het werk steeds een stukje opschuift. Elke keer worden één of twee kelders tegelijk aangepakt, te beginnen met de kelders aan de Oudegracht. In 2025 moet het Nationaal Literatuurmuseum/ Kinderboekenmuseum Magazijn De Zon betrekken.
Stadhuisbrug
De negen kelders zijn onderdeel van het grotere project met werkzaamheden aan de werven in de omgeving van de Stadhuisbrug. De werfkelders tussen de Stadhuisbrug en de Bezembrug ontstonden in de middeleeuwen. Van de veertiende tot de zeventiende eeuw stond op de huidige werf en de gracht een rij huizen, de Snippenvlucht. De huizen werden echter gesloopt om ruimte te maken voor de vaart. Zo kreeg de Oudegracht op dit deel weer een werf en de kelders van de huizen zijn voor een deel de huidige werfkelders.
Vanaf oktober begint de gemeente met het herstellen van de walmuur en de werf tussen de Stadhuisbrug en de Bezembrug. De nieuwe walmuur komt op de plek waar nu de tijdelijke damwand zit. In mei 2024 moet alles klaar zijn.
De gemeente Utrecht en het Nationaal Restauratiefonds hebben donderdag het Utrechts Wervenfonds ingesteld. Eigenaren van werf-, kluis,- of straatkelders in het Utrechtse werfgebied kunnen hier een lening met een lage rente afsluiten voor het herstel van hun kelder. De lening is een aanvulling op de subsidieregeling van vier miljoen euro die sinds november vorig jaar beschikbaar is voor de keldereigenaren.
Utrecht werkt aan het herstel en behoud van het 900 jaar oude wervengebied. De gemeente wil de eigenaren van werf- en kluiskelders in het wervengebied naar eigen zeggen ‘zo veel mogelijk ondersteunen bij het in goede staat houden’ van het erfgoed. “Het is nodig om de kelders in het wervengebied veilig te houden en dit bijzondere erfgoed voor toekomstige generaties te behouden”, liet wethouder Rachel Streefland eerder weten.
Het doel is om jaarlijks honderd meter muur en 35 kelders te herstellen, onderhouden en waterdicht te maken. Volgens de gemeente zijn er in totaal ongeveer duizend kelders, veelal in particulier bezit, die hersteld moeten worden. “We richten ons de komende jaren vooral op het herstel van kelders en muren die in slechte staat zijn. Naast de urgentie wordt ook gekeken naar samenhang van werk aan muren en kelders, werk met werk combineren, logistieke uitvoerbaarheid en de samenwerking met de keldereigenaren”, zo legt de gemeente uit.
Lening aanvragen
De kosten voor het herstel van de kelder worden verdeeld tussen de gemeente en de keldereigenaren. Welk percentage van het bedrag de gemeente op zich neemt, hangt onder meer af van aan wie de kosten toe te schrijven zijn.
Omdat de subsidie niet alle kosten dekt die een keldereigenaar moet maken om een kelder te herstellen, kunnen eigenaren nu een zogenoemde ‘laagrentende lening’ afsluiten bij het Utrechts Wervenfonds voor het deel van de herstelkosten dat niet onder de subsidie valt. Keldereigenaren kunnen alleen een lening uit het Utrechts Wervenfonds aanvragen als zij gebruikmaken van de subsidieregeling.
“De rente ligt 5 procent lager dan de marktrente, met een mininum van 1,5 procent. Dat wil zeggen dat bij de huidige marktrente en een looptijd van dertig jaar de keldeigenaar per 10.000 euro geleend bedrag 35 euro per maand aan rente en aflossing betaalt”, aldus de gemeente.
Toekomst
“Het is goed dat we deze keldereigenaren een laagrentende lening kunnen aanbieden, waarmee ze de financiële gevolgen van kelderherstel kunnen opvangen. Zo hopen we de drempel om hun kelder aan te pakken voor hen verder omlaag te brengen”, aldus wethouder Streefland. “Dat vergroot de kans dat we de kelders in het wervengebied, samen met de keldereigenaren, in gestaag tempo kunnen herstellen en voor de toekomst kunnen behouden.”
